GÖLPAZARI’NDA BİR SALI SABAHI
Har yaprağı
Hardal yaprağı
Hazreti Ali,
Muhammed toprağı
2 Haziran 2022 tarihi itibariyle bu sayfalarda yayınlanan “Gölpazarı’na Neden Gitmeliyim?” başlıklı ilk köşe yazımızla siz değerli okurlarla buluşmuş olduk. Allah utandırmasın.
Yaklaşık beş yıldır, gecemi gündüz yaparak üzerinde çalıştığım ve kasa-bamızın ileri gelenlerinden Hasan Tahsin İleri Başöğretmenimizin anısına ithaf ettiğim tekmili resimsiz 335-A4 sayfasından oluşan Gölpazarı Tarihi ile Halk Bi-limci üstadımız Muzaffer Batur’un aziz hatırasına adadığım resimsiz 334- A4 sayfasından mürekkep Gölpazarı Sosyo-Kültürel çalışmaları ile ilgili çalışmala-rım çok büyük ölçüde sona erdi.
Bu çalışmalarımın taslaklarını yetkili mülki amir ve ilçe yöneticilerine taslak olarak birer nüsha sunmuş idim. Aktaş köyü hıdrellez şenliklerinde bu hususu İlçebay’ımız Efecan Şahin Bey’le uzun uzadıya konuşma fırsatım oldu. Kendisinden duyduğum “Ben şahsen taslak kitaplarınızdan çok faydalanıyorum. Mutlaka bu kitaplar yayınlanmalı.” ifadesi beni çok memnun etti. Kendisine ay-rıca teşekkür ederim.
Bu kadar reklamdan sonra bu hafta ki konuğumuz olan “Gölpazarı’nda Bir Salı Sabahı” isimli tefrikamızdan söz edelim.
Kasabamız Gölpazarı, kuruluşun ve kurtuluşun şehri Bilecik iline bağlı vakti ile bir göl kenarında kurulan en önemli ilçe merkezlerinden biridir. Bir zamanlar civar ilçe ve köylerin uğrak noktası olmasını sağlayan bir özelliği de adından anlaşılacağı üzere kasabamızın tarihi öneme sahip bir pazar merkezi oluşudur.
“Osman Gazi tarafından “Akçeoba” ismiyle vaktiyle küçük bir gölün kena-rında kurulmuş olan bir köy vardı. Zamanla bu göl kurumuş ve meydana gelen boşluk pazar yeri olarak kullanılmıştır. Gölpazarı isminin de buradan geldiği ri-vayet edilmiştir.” Denmektedir.
Yöre halkından elde edilen bilgilere göre bu pazarın Reşadiye Mahallesi (Yeniköy) altında bulunan eski harman yeri denilen mevkide kurulmuş olduğu-dur.
Soru 1:
“Madem ilçenize ismini verecek kadar ünlü bir pazarınız var idi de, bu pa-zarın en eski kuruluş tarihi nedir ve ne zamandan beri Salı günleri kurulmakta-dır?” diye bir soru ile karşılaştığınız da bu soruya nasıl bir cevap verirdiniz? Hiç düşündünüz mü?
İlçe tarihini iyi bilenlerin, “M.S. 102-114’lü yıllarda Arıcak köyünde pazar-yeri ya da küçük ticari bir merkezin (=Emperion) kurulduğunu biliyoruz.” dedi-ğini duyar gibi oluyorum. Evet! Sorumuzun bir bölümünün cevabı günümüzde de halen kurulmakta olan Salı Pazarı’nın bilinen en eski kurulma tarihinin M.S. 102-114’lü yıllar olduğunu söylemek pek de yanlış olmaz.
Soru 2:
Peki! Pazarın haftanın hangi günü kurulduğuna dair bir bilgi veya belge var mıdır?
Yaptığımız araştırmalar neticesinde yine küçük bir paragrafın satır arala-rından (Birileri yeni bir bilgi bulunana kadar) elde edilebilir bir neticeye ulaştık diyebiliriz. Pazarın haftanın hangi gün kurulduğuna dair bilgilere Fransız bir botanikçinin yazdığı günlüklerden ulaşabiliyoruz.
Gölpazarı ve bölgesinde yapıldığını düşündüğümüz ilk araştırma gezisi 6 Mart 1834 tarihinde Fransız eczacı ve botanikçi Pierre Martin Remi Aucher Eloy tarafından gerçekleştirilmiştir. Eloy; 1830-1838 yıllarında gerçekleştirdiği “Doğuya Seyahat” isimli eserinde 1834 tarihinde uğradığı Gölpazarı gözlemlerin-den şöyle bahsedecektir.
1834 yılında Gölpazarı nı gezen ilk gezgin
“6 Mart: Tekrar Sakarya’yı geçiyoruz ve ovada üç, dört saat yü-rüdükten sonra Soğucak Pınar adlı bir köye varıyoruz. Bir saat sonra dağ eteğinin çok yüksek kayalarının arasından sel akan ve güzel bir etki bırakan yüksek bir dağa tırmanıyoruz. Üç saatlik sancılı bir yürü-yüşün ardından geçmişte çok daha büyük olması gereken küçük bir gö-lün adını taşıyan çoğunlukla iğne yapraklı sık ağaçlardan ve acıçiğdem denizinden oluşan Gölpazar’a varıyoruz. Gölpazar çarşısı 400 Türk evinden oluşmakta. Türklerden başka sakinleri yoktur. Salı günleri ol-dukça önemlidir.”
Eloy’un araştırma gezisi esnasında, Salı günlerinin öneminden ayrıca bah-setmesi günümüzde dahi kurulmaya devam eden Salı Pazarı’nın 1834’lü yıllara kadar tarihlendiğinin bir belgesidir.
Madem bir soru sorduk yukarı da ki bilgiler ışığında sorumuzun cevabını tekrar özetleyelim isterim.
Cevap:
“İlçemizde kurulan pazaryerinin tarihi geçmişi M.S. 102’li yıllara kadar uzanmakla birlikte pazarımız 1834 yılından beri SALI günleri kurulmaktadır.”
Tarihin satır araları ne kadar ilginç öyle değil mi?
1945 yılına geldiğimizde çarşı mevkiinde Salı günleri saat 08.00’da kuru-lan ve akşama kadar sadece bir gün sürecek olan pazarımız da hayvan alım satı-mı dâhil gündelik ihtiyaçları karşılayacak her türlü emtia mevcut imiş. 1945 ta-rihinde köylülerimizin pazara getirdikleri ürünler ve bu ürünlerin satış yapıldığı mevkilere gelince:
Yumurta ve Pamuk pazarı: Medetli, Üyük, Karaağaç, Tongurlar, Sürmeli, Susuz, Derecikviran, Yumaklı köylerinden gelen köylüler çarşı mevkiinde sergi açarak yumurta ve pamuklarını satarmış.
Tahıl Pazarı: Hikmet Akman Çeşmesi (Horhor) civarında Kümbet, Türk-men, Arıcaklar, Selim, Dokuz, Caferler v.s. gibi köylerden gelen satıcılar sergi açarlarmış.
Sığır Pazarı: İlçenin eski belediye önü ve Tokat mevkiinde sığır pazarı kurulurmuş. Buraya özellikle Söğütçük, Keskin, Kurşunlu, Göldağ köylerinden gelenler teşkil edermiş.
Yağ Pazarı: Çarşı mevkiinde kurulurmuş. Yeniköy, Sürmeli, Çiftlik, Göldağ köylüleri ekseriyetle sergi açarmış.
Zerzevat Pazarı: Yine çarşı mevki inde Alıç, El-Mümin, Köprüce ve muh-telif köylerden gelen köylüler Pazar kurarmış.
Yine çarşı mevkiinde sığır pazarının hemen karşısına Koyun Pazarı kuru-lurmuş. Hemen hemen bütün köylerden satıcılar gelirmiş. Ayrıca bu pazara Gey-ve, Pamukova ve Adapazarı’ndan da alıcılar gelirmiş.
Unutmadan tarihin sarı yapraklarına gizlenmiş, günümüzde maalesef unu-tulmuş olan çoğunuzun hatırlamadığı benim de hiç tanık olmadığım “Pazar Duası Geleneksel Töreni” nin yapıldığından bahsedilmektedir. Onu da bir çırpı da ha-tırlatıp sizleri sıkmadan bu hafta ki köşe yazımızı tamamlayalım isterim
Pazarın kurulduğu Salı günü sabahın erken saatlerinde çarşı Cami imamı-mız 54 basamaklı minaremizin şerefesine çıkar önce kıraat getirir sonra pazar duasını okur ve “el-Fatiha” dermiş. Pazar esnafı ve o esnada alışverişe gelen tüm vatandaşlar dua bitiminde “Amin” diyerek sessizce “Fatiha” süresini okuyup elle-rini yüzlerine sürdükten sonra birbirlerine “Hayırlı İşler! İyi Pazarlar! Pazar Ola!” temennilerinde bulunmaları ile bu geleneksel tören son bulurmuş.
Salı Pazarı Duası:
“Ey bizleri yaratıp, sayısız nimetler bahşeden yüce Rabbimiz! Senin müba-rek isminle pazarımızı ve tezgâhımızı açıyorum. Bizlere bereketli kazançlar ih-san eyle. Tartı ve ölçüde hata yapmaktan, aldatmak ve aldanmaktan bizleri mu-hafaza eyle. Pazarda geçen zamanımızı hayırlı, bugünkü alışverişimizi karlı eyle. Şu günümüzün evveline iyilik, ortasına güzellik, sonuna hayırlı genişlik vermeni niyaz ederiz. Bizi borçlarımı ödemeye, bol ve bereketli kar etmeye muvaffak eyle. İnayetine güvenip işimize başladık, pazarımızı, rızkımızı vereceğine inanarak açtık, bizi mahcup ve mazlum eyleme ya Rabbi!
Zarar ve ziyana uğramaktan, hırsızlar tarafından soyulmaktan muhafaza eyle. Pazarımızın başta Gölpazarı’mıza ve ülkemize hayırlar getirmesini nasip eyle. Dualarımızı kabul eyle. El- Fatiha.”
Sonuç olarak, İlçemiz de ticari amaçlı olarak kurulan ve kasaba tarihimiz-de bilinen ilk pazaryerinin Arıcaklar köyü civarında ve MS. 102 yılında kuruldu-ğudur. Osmanlı arşivlerinde Gölpazarı isminin kullanıldığı tarih 1855 olarak gös-terilmektedir. Fransız botanikçinin günlüğünde ki kayıtlarda Gölpazarı ismin-den ve ayrıca Salı günlerinin öneminden bahsetmesi, Salı Pazarı’nın kuruluş ta-rihini 1834 yılına tarihlememize olanak sağladığı gibi Gölpazarı isminin de ilk kez bu tarihlerde tarih sahnesine çıktığının ayrı bir kanıtıdır. Bu tarihlerde pa-zaryeri olarak eski harman yeri mevkii kullanılmış olmalıdır.
1945 yılında ise pazaryeri olarak kasabanın muhtelif yerlerinin kullanıldı-ğına tanıklık ediyoruz. Pazaryerinin sonradan çarşı içi kavaklık denilen bu gün-kü yerine taşınması ise 1964 yılıdır. Bunu da pazaryerinin açılışını konu eden bir fotoğraf karesinden anlıyoruz.
Bu bilgiler gösteriyor ki ilçemiz de Pazar geleneği ilçeye ismini verecek kadar değerli olup tarihi antik çağ dönemine kadar uzanmaktadır.
Bu haftaki uzun soluklu “Gölpazarı’nda Bir Salı Sabahı” konulu tarihi tefri-kamıza son vermeden yakın zamana kadar Yenipazar ilçemizin Gölpazarı’nın bir bucağı olduğunu ve her Çarşamba günü orada da Pazar kurulduğunu bu vesile ile hatırlatalım isterim. Ayrıca Bedi köyümüzde de Cuma günleri Pazar kurulmak-taymış.
Haftaya yeni yazımız da görüşmek dileğiyle.
Has bahçenin bir gülü var
İçinde bülbülü var
Bülbülün iki ağzı bir dili var
Kendi küçük amma
Dünyada yeri var
Hasan TAŞCI
Araştırmacı Yazar
Gölpazarı – 12.06.2022